Sanal Gerçeklik ve Tıp
Sanal gerçeklik (SG); donanımsal ürünler ve yazılım içeren, gerçek dünyadaki olay ve nesnelere benzer ortamları sunmak için kullanıcıların eş zamanlı etkileşim içinde bulunabileceği simülasyonların kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Video, televizyon gibi ürünlerden ortamla gerçek zamanlı etkileşime girebilme ve ortamda bulunma hissi ile ayrılmaktadır.
SG teknolojisi uzun zamandır var olmasına rağmen son gelişmelerle birlikte yaygınlaşmış ve daha ulaşılabilir hale gelmiştir. Egzersiz ortamını oyunlaştırma ile sağlayan bu sistemler ‘exer-games’ ve ‘ciddi oyun’ gibi isimlerle nörolojik rehabilitasyon alanındaki payını da artırmaktadır. Bu sistemlerden Xbox Kinect (Microsoft), PlayStation (Sony) ve Wii (Nintendo®) klinik araştırmalarda ve sistemlerde en yaygın olarak kullanılanlarıdır. SG sistemlerinin nörolojik rehabilitasyonda gün geçtikçe daha çok tercih edilmesinde bu sistemlerin; rehabilitasyon seanslarında yoğunluk, seans süresi ve uygulama sıklığını artırabilecek bir ortam imkanı vermesi, farklı senaryolara yönelik egzersiz ortamı oluşturulabilmesi, hastalara gerçekçi bir ortam sağlayabilmesi, hastalığa ve fonksiyonlara yönelik özelleştirilmiş uygulamalar yapılması imkanı olması, rehabilitasyon sürecinden alınan verimin en yükseğe çıkarılması için hastaların fonksiyonel durumuna ve katılımına göre görev zorluğunun ayarlanabilmesi, hastalara oyunlaştırılmış rehabilitasyon süreci ile ilgili işitsel, görsel ve duyusal geri bildirimler sağlayabilmesi gibi özellikleri rol oynamaktadır . Serebral palsi, inme, Parkinson hastalığı, multipl skleroz gibi nörolojik hastalıkların rehabilitasyonunda kullanılan SG sistemlerinin ana amacı etkin işitsel ve görsel geribildirim özellikleri sayesinde nöroplastisitenin optimal şekilde uyarılması ve bu hastalıkların yarattığı engelliliğin en aza indirilmesidir. Bilimsel araştırmalarda nörolojik hastalıkların rehabilitasyonunda etkin ve güvenli bir tedavi yöntemi olarak bildirilmesine rağmen SG temelli tedavilerin uygulama süresi ve yöntemi hakkında ortak bir görüş yoktur ve heterojen uygulamalar mevcuttur. Bu alanda yapılacak yüksek kaliteli randomize kontrollü çalışmalar ile SG sistemlerinin sahip olması gereken özelliklerin belirlenmesi uygulanacak tedavilerin standardizasyonu açısından önemlidir.
SANAL ARTIRILMIŞ KARMA UYGULAMALARI
GERÇEKLİK GERÇEKLİK GERÇEKLİK ve UYGULAMALARI
TIP UZMANLARININ VEYA ÖǦRENCİLERİN, GERÇEK HASTALARLA YAPILAN UYGULAMALARIN AKSİNE SİMÜLASYONU İSTEDİKLERİ KADAR GERÇEKLEŞTİREBİLECEKLERİNİ DE BELİRTMEK GEREKİR Kİ BU SINIRSIZ TEKRARLAR SAYESİNDE, CERRAHİ BİR PROSEDÜRDE YAPILMASI GEREKEN TÜM ADIMLARI OTOMATİKLEŞTİRMENİN VE HER BİRİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN ÖNEMLİ NOKTALARI HATIRLAMANIN ÇOK DAHA KOLAY OLACAǦI BİLDİRİLMİŞTİR.
Teknoloji ilerledikçe, sağlık alanındaki tüm değişiklikler de bu durumu takip etmek zorunda kalmakta. Sürükleyici ve yıkıcı teknolojik değişikliklerin, sağlık alandaki değişim rüzgârını önümüzdeki yıllarda artan bir ivme ile göreceğimiz ise neredeyse kesin gibi. Bu farklılığı ve dönüşümde başı çeken uygula- malar özellikle dijital alandaki değişiklikler olmakta. Sanal Gerçeklik (Virtual Reality/VR), Artırılmış Gerçeklik (Augmented Reality/AR), Karma Gerçeklik (Mixed Reality/MR) ve simülasyon uygulamaları, sağlıktaki bu gelişmeleri ilerleten en önemli ve trend faktörlerin en başında gelmekte. Bu uygulamalar, sadece sağlık ürünü ve metodu kullanımı dışında; pazarlama ve satış stratejilerinde ortaya çıkan trendler olup, markaların müşterilerine mobil cihazlarından yararlanma rahatlığıyla benzersiz deneyimler sunmalarına olanak tanımaktadır. Özellikle dünyaca ünlü büyük teknoloji devi olan şirketler bu yönde yatırımlarını artırarak, kullanıcıların en iyi hizmet deneyimini yaşamalarını planlıyor, ürünleri konusunda neler geliştirebileceklerini, yeni sürümlerinde yenilikçi avantajlar yakalayarak dijital pazarlama stratejilerini geliştirmeyi planlıyorlar.
Teknoloji bu süreç sonunda tıbbi uzmanlık alanları arasındaki duvarları yıkacak mı?
Sanal gerçeklik ise bu gelişimi tetikleyen ana unsurlardan biri olabilir. Dijital teknolojinin evriminden doğan en yeni ürünler arasında sanal gerçeklik uygulamaları, geleneksel tedavilere ek olarak klinik tıpta bir yer edinmektedir. Teknolojinin duvar ötesine ulaşmasına ve hekim pratiğindeki becerileri geliştirmesine yardımcı olacağına inanılmaktadır.
Dijital teknolojinin en yenilikçi yönlerini ise sağlık alanında görmekteyiz. AR/VR/MR temelli sağlık uygulamalarını; tıbbi eğitim, terapileri, fiziksel sağlık gelişimi, cerrahi alanlar, tanı ve hasta tedavileri, hastalık farkındalığı, marketing pazarlama baçta olmak üzere görüntü temelli sağlığın her türlü uygulamasında aktif olarak görüyoruz.
Farklı yayınlar neler bildiriyor?
Diş hekimliği alanında yapılan bir meta analize göre, AR/VR uygulamalarının, 7/24 erişim ve objektif değerlendirme ile interaktif öğrenme konseptleri sunan diş hekimliği lisans ve lisansüstü eğitiminde artan ilgi ve önem taşıdığı, maksillofasiyal cerrahi gibi karmaşık prosedürler için AR/VR teknolojisinin umut verici bir araç olarak, öngörülebilir ve güvenli tedavi sonuçlarının sağlanmasına yardımcı olabileceği raporlanmıştır. Gelecekteki araştırmaların, yüksek veri kalitesine sahip teknolojik standartlar oluşturmaya ve klinik rutin için dental AR/VR cihazları için onaylanmış uygulamalar geliştirmeye odaklanması gerektiği bildirilmiştir.
PubMed ve MEDLINE veri tabanlarında “Sanal gerçeklik”, “Prosedürel tıp”, “Onkoloji”, “Fizik te- davi” ve “Yanık” kelimeleri araştırılarak yapılan; 97 makale içeren bir diğer literatür incelemesinde; VR simülasyonlarının ağrı yönetimini geliştirebileceği (Hastanın ağrı ve anksiyete algısını azaltarak), klinik eğitim müfredatını ve fiziksel rehabilitasyon protokollerini (kapsamlı görsel-işitsel ortamlar aracılığıyla) artırabileceği ve klinik değerlendirmeyi geliştirebileceği hipotezini güçlü bir şekilde
destekleyen veriler olduğu saptanmıştır.
Cerrahide neler var?
Cerrahi alanda artırılmış gerçeklik konusunda, bir cerra-hın oldukça komplike olan bir anatomik sistem içinde operasyon yapacağı hedef organa ulaşması durumuna, geleneksel yaklaşım ile cerrahi kesiler ile ilgili alanda kesi yapmaktadır. Bu durum için operasyon yapılacak alanın rahatça geniş bir açıklık halinde tutulması gerekmekte ve opere edilecek kişide geniş bir skar bırakabilmektedir.
Yapılan bir çalışmada bir ameliyatta kullanılan aletlerin yanı sıra işlemin en önemli adımlarının bilinmesinde sistemin çok yardımcı olduğu sonucuna varılmıştır. Tıp uzmanlarının veya öğrencilerin, gerçek hastalarla yapılan uygulamaların aksine simülasyonu istedikleri kadar gerçekleştirebileceklerini de belirtmek gerekir ki bu sınırsız tekrarlar sayesinde, cerrahi bir prosedürde yapılması gereken tüm adımları otomatikleştirmenin ve her birinde dikkate alınması ge- reken önemli noktaları hatırlamanın çok daha kolay olacağı bildirilmiştir. Kullandıklarımız gibi teknolojik cihazların yönetimi, öğrencilerin bilgilerini ve pratik becerilerini yönetmelerine, yeni öğretmen inovasyon biçimleri geliştirmelerine ve akademik sürecin kalitesini yükseltmelerine olanak sağlayacaktır. Gelecekte, farklı medikal ortamlarda kendimizi şekillendirmek için sadece görüntüleri, videoları ve sanal ortamları görselleştirmekle kalmayacağız, aynı zamanda doğrudan canlı bir operasyonu görebileceğiz ve bu teknolojiyi uzaktan operasyonlar için kullanabileceğiz.
Tıp eğitimi: Başta medikal eğitimin temelini oluşturan kas ve iskelet sistemi VR uygulamaları en popüler ve en faydalı uygulamaların başında gelmektedir. Bu gelişme eşlenik olarak cerrahi alandaki eğitim ve girişimsel prosedürlerin klinik uygulama pratiğindeki temelini ilerletmektedir. Bu durumun bir artısı 360 derecelik görünüm ile gerçekçi kapsamlı senaryolar ile geliştirilmektedir. Bu durum çok fazla öğrenme ve deneme fırsatı sunmasının yanında 3B modellemelerin zihinde kalıcı yer etmesine olanak sağlayabilir. Covid pandemisindeki öğrencilerin uzaktan eğitim nedeniyle canlı eğitimden uzak kaldıkları ve genel olarak eğitimin aksadığı bu dönemde, tüm öğrencilerin güvenli bir ortamda pratik yapmalarına, hata yaptıklarında komplikasyon gelişiminin engellenmesi ile özgüven kazanmalarına olanak tanımaktadır. Bu beceriler eşlenik olarak, online tüm platformlarda yayımlanabilen nadir cerrahi vaka içlemlerinin tüm dünya eğitiminde katkı sunabilmektedir.
KRONIK HASTALIKLARIN YÖNETİMİNDE, HASTA EǦİTİMİNDE ÖNEMLİ BİR VAKİT HARCANMASI TEDAVİ BAŞARISINI ARTIRAN EN ÖNEMLİ UNSURDUR. ANCAK BUNU SAǦLAMAK İÇİN NEREDEYSE TÜM SAǦLIK ÇALIŞANLARININ DİǦER TÜM VAKİTLERİNİ BU ALANA AKTARMALARI GEREKMEKTEDİR.
BUNU YÖNETMEDE TAMAMLAYICI BIR SAǦLIK EǦİTİM GÜCÜNE, BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ YÖNETİMLERE ULAŞMADA AR/VR/MR UYGULAMALARININ ÖNEMLİ KATKI SAǦLAYACAǦI ÖN GÖRÜLMEKTEDİR.
Teşhis ve hasta tedavisi hasta eğitimleri.
AR VR/MR bazlı terapileri farklı kılan nedenlerden en önemli nedenlerinin başında hem fiziksel sağlık hem de zihinsel sağlık için tedavide birden fazla kullanım alanına sahip olması gerçeği gelmektedir. Geriatrik hasta popülasyonu için kullanılacak güvenli alanlardaki AR/VR/MR uygulamaları aktif müsabaka sporları kaynaklı oluşabilecek sakatlıkları azaltabilir. Eşlenik olarak pek çok psikiyatrik temelli hastalığın (fobi, anksiyete, otizm, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve konuşma bozuklukları) seyrini olumlu yönde değiştirebilir.
AR/VR/MR kullanımı ile fiziksel tıp ve rehabilitasyon alanında başlıca ağrı yönetiminde ve kadın hastalıklarında doğum alanında karşılaşılan sancılarını azaltmada yeni nesil ilaçsız bir tedavi şekli ile hastaları eğitebilir. Tanısal görüntülemede zaman kazandırmanın yanı sıra cerrahi invaziv prosedürleri önleyerek hastanede yatış süresini azaltıp maliyet etkinliğinde olumlu sonuçları sunabilir. Erken teşhisin önem kazandığı, etiyolojisi tam belirlenememiş ve tedavi prosedürleri ile kür sağlamak adına tam olgunlaştırılamamış olan demans, Alzheimer gibi bazı bilişsel bozukluklarda da kullanılabileceği düşünülmektedir.
Kronik hastalıkların yönetiminde, hasta eğitiminde önemli bir vakit harcanması tedavi başarısını artıran en önemli unsurdur. Ancak bunu sağlamak için neredeyse tüm sağlık çalışanlarının diğer tüm vakitlerini bu alana aktarmaları gerekmektedir. Bunu yönetmede tamamlayıcı bir sağlık eğitim gücüne, bireyselleştirilmiş yönetimlere ulaşmada AR/VR/MR uygulamalarının önemli katkı sağlayacağı ön görülmektedir. Pediatrik kullanım alanında ise özellikle beyaz önlük fobisinde ve girişimsel kaynaklı içlemlerden kaynaklanan anksiyete ve stres bozukluğunu azaltacağı, sakinleştirici etkisi ile pediatrik hastaların, hastane kaynaklı minimal stres yasayabilecekleri ile ilgili pek çok çalışma bulunmaktadır.
10 yıllık gelecek perspektifi. Önümüzdeki beş yıl içerisinde, sağlık dışı olan oyun-eğlence sektörü için ticari AR/VR/MR sistemlerinin geliştirilmesinin bu ürünlerin total kullanım maliyetini düşüreceği, maliyet düşüşündeki azalmanın genel kullanım süresini artıracağı, bu nedenle AR/VR/MR tabanlı sis- temlerin daha da önem kazanacağı vurgulanmıştır. Aynı zamanda hastaların eğitiminde, tedavisinde etkili olduğu fikrini desteklediği için, hastaların tanı tedavi rehabilitasyon cerrahi modalitesini değiştirecekleri bildirilmiştir. Tüm olası sınırlamalara rağmen, sürükleyici AR/VR/MR programlarının gelecek nesil fiziksel ve bilişsel terapi olacağına ve nispeten kısa bir sürede yüksek bir etkililiği sürdürerek rehabilitasyon maliyetlerinin düşmesine neden olabilecek birçok fayda sağlayacağına inanıldığı belirtilmiştir.
Sonuç olarak; AR/VR/MR, geleneksel yöntemlerle etkin bir şekilde ele alınamayan tıbbi sorunlara, devrim niteliğinde çözümler sunmaktadır. Sağlığı iyi yönde geliştirebilmek için, bu yenilikçi teknolojileri, sağlık sektörüne katkısı, hasta ve hasta yakınlarına olumlu etki potansiyelleri nedeniyle, tüm dünya büyük bir hızla benimseyerek kullanmaktadır. Sanal gerçeklik sağlık pazarının, 2026 yılına kadar 6,91 milyar USD değerine ulaşması beklenildiği için, bu ekonomik gerçeklerin ve rakamların AR/ VR/ MR yönlü gelişmeleri daha da ilerleteceği düşünülmektedir.
Bu arada; ellerinizi yıkayalım, maskemizi takalım, mesafe ve hijyen kurallarına uyarak güvende olalım.
Doç. Dr. Can ÖZLÜ
Kaynakça
1. Author links open overlay panel T.Joda G.O.Gallucci D.Wismeijer N.U.Zitzmann Augmented and virtual reality in dental medicine: A syste- matic review Computers in Biology and Medicine Volume 108, May 2019, Pages 93-100) 2. Ali Pourmand, Steven Davis, Danny Lee, Scott Barber, and Neal Sikka.Games for Health Journal.Oct 2017.263-270.http://doi. org/10.1089/g4h.2017.0046)3. Izard, S.G., Juanes, J.A., García Peñalvo,
F.J. et al. Virtual Reality as an Educational and Training Tool for Medicine. J Med Syst 42, 50 (2018). https://doi.org/10.1007/s10916-018-0900-2)
4. Tieri G, Morone G, Paolucci S, Iosa M. Virtual reality in cognitive and motor rehabilitation: facts, fiction and fallacies. Expert Rev Med Devices. 2018 Feb;15(2):107-117. doi: 10.1080/17434440.2018.1425613. Epub 2018 Jan 10. PMID: 29313388. 5. https://blog.vr-on.com/en/7-ways-vr-is-bene- fiting-the-healthcare-sector-part-1 6. https://blog.vr-on.com/en/7-ways-v- r-is-benefiting-the-healthcare-sector-part-2 7. https://www.reportsandda- ta.com/report-detail/virtual-reality-in-healthcare-market
