Sağlık Alanında Blok zincir
Edanur Gürbüz- Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Tıp Fakültesi
Son yıllarda pandemi ile birlikte yükselişe geçen blok zincir teknolojisini hepimiz duymuşuzdur. Bu teknoloji özellikle ekonomide kendini göstermektedir. Blok zincir ile alakalı tüm akademik araştırmaların yaklaşık %80’i Bitcoin adı verilen bir kripto para birimi üzerine odaklanmaktadır. Günümüzde bu teknoloji her ne kadar çoğunlukla ekonomi ile alakalı görünse de gelecekte hukuktan sağlığa birçok alana etki etmesi beklenmektedir. Bu yazıda blok zincirin tanımı, özellikleri, gelişimi ve sağlık alanında ne gibi uygulamalarda kullanılabileceğinden söz edilecektir.
Blok zincir Nedir?
‘Blok zincir’ terimi, her biri bir blok içeren ve her blokta kriptografik anahtarlar (hash’ler*) tarafından bir arada tutulan işlem zincirinin, paylaşılabilen ve değiştirilemez bir kaydını ifade eder. Blok zincir, açık dağıtılmış bir defterdir yani gerekli kimlik bilgilerine sahip herkes o deftere erişebilir ve ekleme yapabilir. Eklemeler kronolojik olarak yapılır. Her blok ‘hash’ olarak adlandırılan şifreli verileri ve bir önceki bloğun hash’lerini içerir. Bir blok zincirinde yer alan verilerin türü, blok zincirin türüne bağlıdır.
Avantajları Nelerdir?
Blok zincir merkezi bir yönetime ihtiyaç duymaz, özgürdür. Bu da kişiye kendi bilgilerinin yöneticiliğini yapma özgürlüğü verir. Bu durum mahremiyetin korunması için oldukça önemlidir. Blok zincir değişmez bilgi depolar, güvenilirdir. Yıllar geçtikçe kişiler arasında artan güven sorununu çözmede blok zincirin önemli bir yeri olacaktır. İleride birbirine güvenmeyen kişiler veya şirketler arasındaki anlaşmalar bu sistem üzerinden yapılabilecek ve taraflar garanti altına alınacaktır. Bu teknoloji sayesinde veriye erişim daha da kolay olacaktır. Bunun yanında blok zincir hem ucuz hem de zaman kaybını engelleyen, bilgilere anında erişim sağlayan bir teknoloji olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sağlık ve Blok Zincir
Resim-1: Sağlık ve Blok zincir
Blok zincir teknolojisi programlanabilir ve hemen her veriyi takip edebilen bir sistem olduğu için sağlık endüstrisinin karşılaştığı zorluklarla mücadelede potansiyel bir çözüm olabilmektedir. Sağlık alanında blok zincirin kullanılabileceği 3 farklı uygulama ön plana çıkmaktadır:
1) İlaç Zinciri Güvenliği
2012 yılında ABD’de menenjit salgını ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni ise New England Compounding Center’ın kontamine olmuş steroid enjeksiyonlarını ülkeye nakletmesidir. Bu olay sebebi ile 753 kişi hastalanmış, 64 kişi ise ölmüştür. Bu felaketten sonra İlaç Tedarik Zinciri Güvenliği Yasa (DCSSA)’sı çıkarılmıştır. Bu yasanın amacı sahte, yanlış etiketlendirilmiş ya da potansiyel olarak zararlı ilaçların izlenmesi, tespiti ve uzaklaştırılmasıdır.
Blok zincir teknolojisi de burada devreye girmektedir. Verileri uçtan uca kronolojik olarak depolama ve takip etme özellikleri sayesinde DCSSA’nın en etkili şekilde uygulanmasını sağlayabilecektir. Bunlara ek olarak bu teknoloji oldukça güvenilir kabul edildiği için sahte ilaçların da tespitinde önemli bir yeri olacaktır. Blok zincir’in bu gibi özelliklerinden dolayı satıcı firmalar bu teknolojiyi baz alan projeler geliştirmeye başlamışlardır. Örnek verecek olursak San Fransisco tabanlı Chronicled şirketi, blokzinciri DCSSA’ya göre geliştiren MediLedger Projesi’ne başlamıştır. Benzer şekilde ilaç tedarik danışmanı olan Link Lab da bu konuda çalışmalara başlamıştır.
2) Sağlık Personeli Akreditasyonu
Sağlık personeli akreditasyonu telefon görüşmeleri, fakslar, uzun süren mailleşmeler yüzünden hem zaman yiyen hem de maliyetli bir süreç olabilmektedir. Blok zincirin verileri kademeli olarak işlemesi ve yüklemesi sayesinde bu teknoloji akreditasyon alanında işe yarayabilir. Blok zincir şifreleme uygulamaları ve veriye ulaşım sınırlandırmaları sayesinde zincirdeki her bir katılımcıyı ulaşılabilir kılacak güvenli veri tabanları oluşturulabilir. Böylece her bir veri sağlayıcının tüm deftere erişiminin sağlanması veya erişiminin engellenmesi garanti altına alınabilecektir.
Bir diğer olası blok zincir uygulaması ise ‘akıllı sözleşme’dir. Bu konsept sayesinde personelin akreditasyon bilgileri tek bir veri tabanında devamlı olarak işlenebilecektir. Böylece personelin bilgilerine anında ulaşılabilirlik sağlanacaktır. Bu da hem maliyet hem de zaman açısından kişilere oldukça fayda sağlayan bir uygulama olacaktır.
2017 yılında Hashed Health Consortium’un içinde bulunduğu bir deneme çalışması başlatılmıştır. Bu şirket, sağlık endüstrisi paydaşlarından oluşmaktadır ve blok zincir teknolojisi uygulamalarının çözebileceği endüstriyel zorlukları tanımlar. Bu erken çalışmanın hedefi ise blok zincir tabanlı, sertifika ve akreditasyon kayıtlarına güvenli bir şekilde ulaşılmasını sağlayan kayıtlar oluşturmaktır. 2018’de bu şirket, personelin belirli bir düzeyde veya yerdeki izinleriyle ilgili bilgileri güvenli bir şekilde değiş tokuş etmek için blok zincirinden yararlanan tedarikçi bir akreditasyon ürünü piyasaya sürmüştür.
3) Elektronik Sağlık Kayıtlarına Muhtemel Çözüm
Muayeneler sonucu elde edilen verilerin çoklu sağlık hizmeti tedarikçilerince görüntülenebilmesi, düzenlenebilmesi ve doğru bir şekilde paylaşılabilmesi için Elektronik Sağlık Kayıtları (ESK) platformuna ihtiyaç duyulur. Sağlık verisinin hassas doğası; birlikte çalışılabilirliğin, hasta kayıtlarının eşleştirilmesinin ve sağlık verisi alışverişinin neden olduğu devam eden zorlular, elektronik formatta hasta sağlık kayıtlarının yönetilmesinde potansiyel bir çözümü paha biçilmez kılmaktadır.
Blok zincir, tıbbi kayıtları güvenli bir şekilde depolayan platformdur, gerçek zamanlı güncellemeler için uygundur ve zincire erişimi verilen kişi güvenli bir şekilde ona ulaşabilir. Bu durumda tek bir zincir, tek bir hastanın tıbbi kaydını içerir. Sağlık durumundaki her yeni veri, hastanın bakımında görevli olan her sağlık personelinin görebileceği şekilde zincire işlenir. Bunun yanında tek, ulusal blok zincir tabanlı yaklaşım kişinin kendi verisinin sahibi olabilmesine ve o veri ile seyahat edebilmesine izin verecektir.
Blok zincirin ESK’ye bir çözüm olarak kullanımı ulusların önde gelen tıbbi enstitüleri tarafından şimdiden denenmeye başlanmıştır. Örnek olarak Londra tabanlı bir girişim projesi olan Medical Chain verilebilir. Bu projede Mayo Clinic ile işbirliği yapılmıştır. Bir diğer örnek ise Massachusetts General Hospital ile anlaşmalı Medibloc’dur. Bu, var olan ESK sistemini tamamlayan yeni depolama ve değişim mekanizmalarını deneyen Koreli bir blok zincir girişimidir.
Genomu Korumak
Birçok şirketin bireye DNA sekanslama hizmeti getirmesi ile birlikte genomik veri hırsızlığı gibi büyük bir problem ortaya çıkmıştır. Blok zincir bu problemi önleminin yanında bilim insanlarının çalışmaları için genetik bilgi satın alabilecekleri online platform oluşturabilir. Bu platform sayesinde güvenli satış desteklenecek ve pahalı komisyoncular elenebilecektir.
Şirketler ve Blok Zincir
Bir sağlık hizmeti blok zincirinin ülke çapındaki kuruluşlar tarafından benimsenebilmesi için çeşitli teknik, organizasyonel ve davranışsal ekonomi zorluklarının ele alınması gerekir. Ayrıca blok zincirin gelişimi biraz da şirket birliklerine bağlıdır. Son yıllarda yapılan projelerde bu teknolojiyi ilerletmek için uyumlu şirket birliklerinin kurulduğunu da görüyoruz.
Resim-2: Blok zincir Gelişim Basamakları
Sonuç Olarak:
Blok zincir teknolojisi, sağlık alanında sayısız fırsat sunmasına rağmen henüz tam anlamıyla gelişmiş değildir ve bu yüzden onu ‘her derde deva’ şeklinde niteleyemeyiz. Blok zincirin de kendine göre eksikleri vardır. Bunlar arasında çok büyük ve sürekli değişebilen verilerin onun kapsama alanına girmemesi/depo edememesi, güvenli bir veri depolama teknolojisi olarak ifade edilse de hala gizlilik ve veri güvenliği konusunda sıkıntılar yaşanabilmesi sayılabilir.
Her yeni teknolojide olduğu gibi bu teknolojide de gelişme ve benimsenme zaman içinde olacaktır. Zaman ilerledikçe bu eksiklerin geliştirilebileceği ve bu teknolojinin sağlıktan hukuka kadar birçok alanda kendini benimseteceği düşünülmektedir. Tüm bu özelliklerinden dolayı blok zinciri teknolojide yükselen bir ana akım olarak değerlendirebiliriz.
Notlar:
*https://tr.wikipedia.org/wiki/Hash_fonksiyonu
Kaynakça:
Kaynak-1:J. Mark Waxman, Kyle Faget, Ben Daniels (15 Temmuz 2019). Blockchain: A tool with a future in healthcare. 5 Haziran 2021 tarihinde https://www.medicaleconomics.com/view/blockchain-tool-future-healthcare adresinden erişilmiştir.
Kaynak-2: Dr. Liji Thomas (19 Ocak 2021).Blockchain Applications in Healthcare. 7 Haziran 2021 tarihinde ( https://www.news-medical.net/health/Blockchain-Applications-in-Healthcare.aspx adresinden erişilmiştir.
Kaynak-3 Ana resim: Tübitak Blokzincir Araştırma Laboratuvarı. 7 Haziran 2021 tarihinde https://blokzincir.bilgem.tubitak.gov.tr/blok-zincir.html adresinden erişilmiştir.
Kaynak-4: 5 Haziran 2021 tarihinde https://www2.deloitte.com/us/en/pages/public-sector/articles/blockchain-opportunities-for-health-care.html adresinden erişilmiştir.
Resim-1: 10 Haziran 2021 tarihinde https://hitconsultant.net/2019/10/01/burstiq-hipaa-compliant-blockchain-platform-funding/ adresinden erişilmiştir.
Resim-2: 14 Haziran 2021 tarihinde https://blokzincir.bilgem.tubitak.gov.tr/blok-zincir.html adresinden erişilmiştir.
Resim-3: 10 Haziran 2021 tarihinde https://www.information-age.com/use-cases-blockchain-healthcare-123490557/ adresinden erişilmiştir.
