Patates SİĞİLİ Hastalığı

Patates Siğili Hastalığı ve Biyoloji Etmeni, Patates Siğili ile Mücadele 

Merve CORUK Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi-Fen Edebiyat Fakültesi Moleküler Biyoloji ve Genetik 3.Sınıf Öğrencisi

---

Patates siğili hastalığının dağılımı nedir, ülkemizde hangi illerde bulunmaktadır?

İnsanlığın ilk besin kaynaklarından günümüzde de sofralarımızın vazgeçilmezi olan patateste siğil hastalığı büyük ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bu hastalık Avrupa’da ilk kez 19.yüzyılda İngiltere’de rastlanmıştır, 1891 ve 1920 yılları içerisinde de Avrupa’da hızla artmıştır. İngiltere’deki yüksek oranda kayıp ise rapor edilmiştir. 1908 yılında Almanya’da, 1938’de eski Sovyetler Birliği (USSR), 1912’de İsveç’te, 1925’de Polonya ve 1915 yılında Hollanda’da olmak üzere resmi olarak patates siğil hastalığı tespit edilmiştir. Ülkemizde ise 2003 yılında ilk kez Karadeniz Bölgesinde Ordu ilinde tüketim amaçlı yetiştirilen ev bahçelerinde aynı yıl içinde Türkiye’deki patates tarımının en önemli merkezi Orta Anadolu Bölgesinin Niğde ve Nevşehir illerinde ticari amaçlı yetiştirilen patateslerde siğil hastalığı tespit edilmiştir. Daha sonrasında Giresun, Trabzon ve Erzurum illerinde bulunmuş ancak Erzurum’da ilinde sınırlı alanda bulunan bulaşıklığın eradike edildiği ve bu yerlere meyve bahçesi tesis edildiği bilinmektedir. 

Siğil hastalığı olan patatesler nasıl belirti gösterir?

Hastalık, patatesin kökleri hariç tüm toprak altı kısımlarda bulunabilir. Gövdenin  toprakta birleştiği yerler, yumrunun bitkide bağlantılı noktaları (stolonlar) ve yumrular bu hastalığın enfeksiyon yerleridir. Bu yerlerdeki anormal büyümeler sonucunda Şekil 1’de göründüğü gibi urlar oluşur. 

 

 

 

 

 

 

Şekil 1: Patates bitkisinde oluşan urlar 

Urlar morfolojik açıdan karnabahara benzeyen hiperplastik doku içinde gelişen biçimsiz tomurcuklanmış, Şekil 2’de de görüldüğü gibi toplu iğne başı büyüklüğünden yumruk büyüklüğüne kadar değişebilen boyuttaki yapılardır. 

     Şekil 2: Patates bitkisinde çeşitli boyutlarda görülen urlar

Şekil 3.a’da görüldüğü gibi tipik olarak başlarda beyaz olan ur, kabaca elips şeklinde ancak yapı olarak genellikle yumuşak, etli, pürüzlü ve yumrudan kolaylıkla koparılabilecek şekildedir. Gelişmekte olan bir ur (Şekil 3.b’de) ise, toprak seviyesinde veya toprak altında açığa çıktığında, rengi yeşile döner zamanla toprak altında veya üstünde yaşlandıkça rengi koyulaşır ve kahverengine dönüşür.  Şiddetli enfeksiyonlarda, yumru gal halini alarak veya oluşumu engellenerek patates üretimini olumsuz etkiler. Nadir olarak yaprak ve çiçek enfekte olabilse bile yeşil aksanlarında değişiklik gözlenmemiştir bu yüzden zarar hasada kadar saklı kalır. 

 

 

 

 

 

 

 

Şekil 3: (a) Patateste oluşan urların başlangıç hali, (b) Patateste oluşan urların gelişmiş hali

Patates siğili hastalığının ekonomik açıdan etkileri nelerdir?

Etmen önemli derece ürün kaybına neden olur hasta yumrular tarlada veya depoda çürür. Hastalığın bir tarlada bir kez görülmesi durumunda tüm ürünler kullanılamaz olarak nitelendirilir ve etmenin toprakta çok uzun yıllar canlılığın koruması nedeniyle bulaşık tarlalarda çok uzun yıllar patates üretimi yapılamamaktadır. Ayrıca bu alanlar ihraç amaçlı bitki üretiminde veya herhangi üretim materyali yetiştirmek amacıyla da kullanılamamaktadır. Bulaşık topraklardaki potansiyel ürünün kaybı %50-100 olabilmektedir. Bununla birlikte ekonomik kayıplar sadece patojen nedenden kaynaklanmaz uygulanan karantinalar, ambargolar, yasal yaptırımlar, araştırma aktiviteleri ve dirençli patates çeşitlerinin yetiştirilmesine teşvik çalışmalarında ekonomik olarak zarar yol açmaktadır.

Patates siğili hastalığının etkeni ve biyolojisi nedir?

Hastalık etmeni toprak kökenli olup canlı dokuda gelişebilen obligat (Synchytrium endobioticum) bir fungustur (mantar). S.endobioticum hif oluşturamaz ama enfeksiyon bölgelerinde 200-300 adet hareketli zoospor taşıyan sporangia oluşturur. Olgun sporangium enfekte urlardan ayrışarak toprağa karışır. Sporangium (dinlenme sporu veya kışlık spor) toprakta 20 yıl veya daha fazla canlılığını sürdürebilir. Toprakta 50-70 cm derinliğe kadar bulunabilmektedir. Sporangium genellikle küresel, kalın duvarlıdır. Toprak parçacıkları ile birleşerek veya kümelenerek 0,1-2.0mm arasında çapta bulunabilirler. İlkbaharda sıcaklık 8°C’nin üstüne çıktığında ve yeterli nem ortamı sağlandığında hastalıklı bitki artıklarında veya toprakta mevcut sporangium çimlenir ve tek kamçılı (flagellalı) zoosporlar topraktaki su içerisinde hareket ederek yayılırlar. Zoosporlar 1-2 saat canlı kalabilirler, konukçu bitkinin toprak altı organlarına ulaşınca kamçılarını kaybederek enkist haline dönüşür ve konukçu dokusunu doğrudan penetre (penetre; virüsün vücuda girme stratejisinin ikinci adımıdır; yani virüs öncelikle bir konak canlı bulur ve ona yapışır. ikinci adım olarak da penetrasyon aşaması gerçekleşir.) eder. Burada doku içerisinde beslenerek gelişir ve etrafını sarımsı kahverengi bir zarla sarar. Bu zamanda fungusun salgıladığı maddelerle hücrenin genişlemesine ve bunun etrafındaki hücrelerin kontrolsüz büyümesine, bölünmesine şişmesine ve dokunun karakteristik karnabahar görüntüsüne sebep olacak şekilde çoğalmasına neden olur.

Ortamda bol su olduğunda, zoospor üretildiği halde, su eksikliği gibi bazı stres koşullarında zoosporlar zigot oluşturmak üzere birleşirler. Çift kamçılı yapıya sahip olan zigot konukçu epidermisine rastladığında aynı şekilde kamçılarını kaybederek konukçu hücresine penetrasyonu gerçekleştirmek suretiyle enfeksiyonu başlatır. 

Şekil 4: Patates siğil hastalığı etmeni Synchytrium endobioticu

Hastalık etmeni nasıl yayılır, dağılım yolları ve konakçıları nelerdir?

Hastalık en çok tohum ve toprak hareketleriyle yayılır. Hasat sırasında parçalanan urlar toprağa karışarak inokulum kaynağı olur. Bulaşık toprak, bulaşık topraktan gelen yumrular, tarlalarda kullanılan ekipmanlar, alet ve insanlar ve bulaşık patatesle beslenmiş hayvanlar dışkısı, hayvanların ayaklarında bulaşan topraklar, kuru bulaşık toprak üzerinde esen rüzgarın taşıdığı toprak parçaları bulaşmaya sebep olan etmenlerdir.

Kültür bitkileri içerisinde ekonomik olarak zararlı tek konukçusu patates (Solanum tuberosum)’tir. Patatesin aynı sıra domates ve Solanaceae familyasından bitkilerde de S.endobioticum etmeni etki etmektedir.

Hastalık etmeni nasıl tespit edilir ve inceleme yöntemleri nelerdir?

Patates Siğili Hastalığının tespiti yumru kontrolü ve toprak örneklemesi şeklinde olmak üzere iki aşamada yapılmaktadır. Yumru kontrolleri hasatta tarla boyunca zikzak çizerek makroskobik şekilde yapılmaktadır. Toprak örneği tarlayı temsil edecek şekilde tarlada patates üretimi yapılmak isteniyorsa dikim öncesi alınmalıdır, diğer kontroller içinse toprağın uygun olduğu her dönemde alınabilir. Toprak 0-20 cm derinliğe kadar bir burgu ya da diğer uygun bir araç ile alınır. Tarla belirli genişlikteki şeritlere bölünür (8 m). Bütün şeritlerden 8 adımda bir 50 g örnek alınarak bir kova içerisine toplanır (8x8m). 90 örnek toplandığında bir numune kabul edilir. Tarlanın kalan kısmı da aynı uygulama yapılarak örneklendirilir.

Patates siğili hastalığı ile nasıl mücadele edilebilir?

Bu hastalığın kimyasal mücadelesi tam olarak bulunmamaktadır olan kimyasal mücadele ise tavsiye edilmemektedir. Bu nedenle Avrupa Birliği konsey direktiflerine göre yer alan esas mücadele uygulaması zorunlu karantina önlemleri ve dirençli patates çeşitlerinin kullanımı şeklindedir.

Hastalığın bulaşmasını önlemek amacıyla uygulanan karantina tedbirleri nelerdir?

Tarlada en az bir bitkide hastalık belirtisi görülmesi halinde ürünler kullanılamaz olarak nitelendirilir ve tarla ise bulaşık tarla olarak kabul edilir. Bulaşık olduğu belirlenen tarlada patates üretimi ve üretim materyali yetiştirilmesi (fide, fidan vb.) yasaklanmalıdır. Bulaşık parsel sınırlandırılmalı ve civarındaki alanları korumak üzere yeterli genişlikte bir güvenlik kuşağı oluşturulmalıdır. Eğer bulaşık tarlanın etrafındaki alanlarda patates yetiştirilecekse S.endobioticum’un bulaşık tarladaki patotiplerine dayanıklı resmi olarak test edilmiş patates çeşitleri yetiştirilmelidir. Bulaşık tarladan elde edilen yumrular kesinlikle tohumluk, sofralık ve hayvan yemi olarak kullanılmamalı, yakılarak veya bulunduğu tarlada derin çukurlara gömülerek örtülüp imha edilmelidir. Tarlada kalan yeşil aksam ve yumru artıkları da yakılarak imha edilmeli, tarla kenarındaki Solanum türlerine ait yabancı otlar temizlenmelidir. Üreticiler, tarla işleme, çapalama ve hasat sırasında kullandıkları her türlü ekipmanları, hayvanların ayaklarına ve hasat edilen ürün üzerine yapışan bulaşık toprağı tarla dışına çıkararak temiz alanların bulaşmasına neden olacak her türlü hareketten kaçınmaları ve bunu önleyici tedbirlerin alınması gerekmektedir. Sporangia hayvan bağırsaklarında da canlılığını sürdürebildiği için hayvan artıkları ile de yayılabileceğinden hastalıklı yumrular hayvan yemi olarak kullanılmamalıdır. Bulaşık tarlada kullanılan her türlü araç ve gereç %5’lik çamaşır suyu (NaOCl) ile dezenfekte edilmelidir.

Sonuç

Patates siğili hastalığı ülke ekonomisi, patates üreticileri ve Orta Anadolu Bölgesinde Niğde-Nevşehir illerinde bulunan toprak sahipleri; bulaşıklığın mücadelesi sebebiyle 20-30 yıl süren karantina tedbirleri dahilinde bulaşık tarlalar ve çevresinde patates üretiminin ve üretim materyallerinin yetiştirilememesi, bulaşıklı tarlalarda kullanılan ekipmanların kullanılmaması veya  üretim sürecinde çalışan işçilerin işsiz kalması gibi pek çok açıdan zararları bulunmaktadır. Patates siğili hastalığı ile tam anlamıyla kimyasal mücadele bulunmaması, alternatif kimyasal mücadelenin tavsiye edilmemesi hastalık etmeninin uzun yıllar canlılığını koruması nedeniyle yıllar süren karantina tedbirlerinin ekonomik zararlarını ortadan kaldırmak amacıyla çeşitli kurumlar ve Tarım Orman Bakanlığı tarafından yürütülen laboratuvar çalışmaları ile patates siğili etmeni S.endobioticum ve patotipleri dahil diğer hastalıklara karşı dirençli patates tohumu çeşitleri çalışmaları yürütülmektedir. Ayrıca devlet tarafından patates siğili görülen alanlarda ve güvenlik kuşağındaki alanlara karantina tedbirleri olarak alternatif ürün yetiştirilmesi veya nadasa bırakılması gibi durumlarda çiftçilere 3 yılda bir olacak şekilde dekar başına belirli miktar destekleme ödemesi yapılmaktadır.

 

Kaynaklar

• Resmi Gazete Tarım ve Orman Bakanlığından; Patates Siğili Görülen Alanlar ile Güvenlik Kuşağında Uygulanacak Desteğe İlişkin Tebliğ (Tebliğ no: 2019/51) 

            https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/11/20191114-6.htm

• Dr.Emel Çakır’ın Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisinde (Sayı:1, Cilt:24, 80-91s) yayınlanan “Patates Siğil Hastalığı Etmeni (Synchytrium endobioticum), Patotipleri Dünya ve Türkiye’deki Durumu” adlı makalesi

 http://personel.zmmae.gov.tr/Details.aspx?pubID=8428&lang=tr

• • Şekil 1’deki görseller https://en.wikipedia.org/wiki/Synchytrium_endobioticum ve https://kayseri.tarimorman.gov.tr/Belgeler/SOL%20MEN%C3%9C%20BELGELER%C4%B0/Z%C4%B0RAA%C4%B0%20M%C3%9CCADELE/Sebze%20Hastal%C4%B1klar%C4%B1/patates_sigil_hastaligi.pdf ‘den alınmıştır.
  • Şekil 2’deki görsel https://gd.eppo.int/taxon/SYNCEN/photos ‘den alınmıştır.

• Şekil 3’deki görseller (a); https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/epp.12441, (b); http://www.tarimkutuphanesi.com/_patates_sigili_hastaligi_00584.html ‘den alınmıştır.

• Şekil 4’deki görseller https://gd.eppo.int/taxon/SYNCEN/photos ‘den alınmıştır.