Patates Siğili Hastalığı ve Biyoloji Etmeni, Patates Siğili ile Mücadele
Merve CORUK Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi-Fen Edebiyat Fakültesi
Moleküler Biyoloji ve Genetik 3.Sınıf Öğrencisi
Azodikarbonamid Gıda Katkısı Maddesi ve İlginç Kullanım Alanları
Azodikarbonamid nedir?
Azodikarbonamid C2H4N4O2 kimyasal formülüne sahip bir kimyasal birleşiktir. Sarı ile turuncu-kırmızı, kokusuz, suda az çözünen, kristal bir toz olan azodikarbonamid köpüklü plastiklerde ve gıda da üfleme maddesi olarak yaygın kullanılmaktadır. Yoğunluğu 1,65g/cm³ ve havada parçalanma ısısı 205°-215° derecedir. Gaz verisi 220 ml/g ile bütün köpük katkıları içinde en karlı olanıdır. Azodikarbonamidin başlıca iki kullanım alanı bulunmaktadır. Gıda da unu beyazlatmak (ağartma) ve geliştirmek için kullanılırken diğer bir kullanım alanı ise köpüklü plastiklerin üretimidir.
Şekil 1: Azodikarbonamidin kristal toz hali ve kimyasal yapısı
Azodikarbonamidin gıda katkı maddesi olarak kullanımı
Azodikarbonamid gıda da unu ağartma maddesi ve hamur düzenleyici olarak kullanılmaktadır. Bir oksitleyici ajan olan azodikarbonamid nemli un ile reaksiyona girer. Ana ürünü pişirme sırasında stabil olan üre türevi biureadır. İkinci reaksiyon ürünleri; semikarbazid ve etil karbamattır. Gıda katkı maddesi numarası E927’dir. Fast food (kısa sürede hazırlanan hemen tüketmek üzere veya paketlenerek satışa sunulan hazır yiyecekler.) endüstrisindeki hamburger ve tost ekmeklerinde kullanılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütünün 1999 yılında ki raporuna göre “solunum sorunları ,alerjiler ve astım” gibi hastalıklara yol açan ürünlerin üretildiği veya işlendiği işyerlerinde azodikarbonamid bulunduğu açıklanmıştır. Halkın azodikarbonamide maruz kalmasının etkileri eldeki veri eksikliğinden kaynaklı düşünülmemiş ancak Dünya Sağlık Örgütü “Risk seviyesi belirsizdir, dolayısıyla maruziyet seviyeleri mümkün olduğunca azaltılmalıdır ”sonucunu çıkarılmıştır. Bazı yargı bölgelerinde bir un ağartma maddesi olarak azodikarbonamidin kullanımı aşamalı hale getirilmiş ve Avustralya ve Avrupa Birliği’nde gıda katkı maddesi olarak kullanılma yetkisi yoktur. İngiltere’de Sağlık ve Güvenlik İdaresi azodikarbonamidin astımın olası bir nedeni (solunum duyarlaştırıcı) olarak tanımlamıştır. İnsanlarda yapılan çalışmalarda azodikorbonamidinin astım ve cildin hassaslaştırma gibi etkileri üzerinde durulmuştur. Azodikarbonamidin astımı tetiklemek için gerekli olan konsantrasyonunun ve duyarlı bir kişide bir cevabın kışkırttığı temelinde olup olmadığı bilinmemektedir ancak mevcut mesleki maruziyet altında insan sağlığı için bir risk olduğu sonucuna varılmıştır. Avrupa’da yasaklanan azodikarbonamidin Kanada’da onaylamış bir gıda katkı maddesi olarak ekmek, un ve tam buğday unu, ağartmada milyonda 45 parça (ppm) azmi miktarında kullanılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde gıda kullanımı için GRAS (genellikle güvenli olarak kabul edilen) statüsüne sahiptir. Avrupa’da Ağustos 2005’ten beri yasaklanan azodikarbonamidinin; endüstriyel kimyasal olması, glutenin tahriş edilebilirliğini arttırması, solunum sorunlarına yol açması, cildi tarhrişatcılığı, bağışıklık sistemine olumsuz etkisi, ısıtıldığında zehirli by-ürünler oluşması ve hormonlar üzerindeki zararlı etkilerinden dolayı yasaklanmıştır.
Şekil 2: Azodikarbonamidinin gıda katkı maddesi olarak kullanımı
Azodikarbonamidin köpüklü plastik üretiminde kullanımı
Sentetik köpük üretimiyle başladığından bu yana binlerce köpük oluşturan madde denemiş ve bunlardan ancak on kadarı ticari anlamda önem kazanılmıştır. Kimyasal köpük oluşturucular genelde yüksek ısıda parçalanarak gaz çıkaran malzemelerdir. Oluşan bu gaz genleşerek köpüksü yapının nedenini teşkil ederler. Bu reaksiyonlar genelde ekzotermik ve dönüşü olmayan cinsten olup kısa bir temperatür intervalinde gerçekleşirler. Azodikarbonamid, köpürtülmüş plastiklerin üretiminde genellikle üfleme maddesi olarak kullanılır. Azodikarbonamidin kullanım alanının genişlemesi, günlük kullanımda plastik ve kauçuk bileşenli ürünlere talep artışında kaynaklanmaktadır. Üretim vinil (PVC) köpüğünde bir katkı maddesi olarak kullanılan azodikarbonamid; gazın parçalanması sırasında hava kabarcıklarının oluşmasında önemli rolü bulunmaktadır. Bu kullanıldığı üründe güçlendirme, yumuşatma ve elastikitiye kazandırır. Oyuncaklar, spor salonu ürünleri, yoga matları, pencere contaları, spor ayakkabıları, ayakkabı tabanı, paspaslar ve çok daha fazlası köpüklü plastiklerin üretiminde bolca kullanılır.
Şekil 3: Azodikarbonamidinin köpüklü plastik üretiminde kullanım alanlarına örnekler
Sonuç
Sarı-turuncu kristal bir katı olarak ortam sıcaklığında bulunan sentetik bir kimyasal olan azodikarbonamidin ticari uygulamalarda geniş bir alana sahiptir. Esas olarak kauçuk ve plastik endüstrilerinde ve tahıl ununda ağartma maddesi olarak kullanılmaktadır. Oldukça farklı olan iki kullanım alanlarından dolayı azodikarbonamidin sağlık sorunları teşkil ettiği akla gelmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Kanada’da gıda da belirlenen azami miktarda kullanımı uygun görülmüştür. Fakat Avrupa ülkelerinde astım hastalığını tetiklemesi neden olduğundan ve cildi tahriş etme etkilerinden kaynaklı kullanımı yasaktır. Mevcut veriler, yapılan çalışmalar ve araştırmalar sınırlı olduğu için Dünya Sağlık Örgütü ‘Risk seviyesi belirsizdir, dolayısıyla maruziyet seviyeleri mümkün olduğunca azaltılmalıdır.’ tespitini yapmıştır.
Kaynakça
- Şekil 1 ve 3’teki görseller; https://turkish.alibaba.com/product-detail/high-temperature-azodicarbonamide-plastic-blowing-agent-ac3000-1600217873471.html?spm=a2700.7724857.normal_offer.d_image.445e7edfBiylcN&s=p ve https://www.pngwing.com/tr/search?q=kimya+tarihi ‘ten alınmıştır.
- Şekil 2’deki görseller; https://tr.bossgoo.com/product-detail/azodicarbonamide-in-bread-list-57291036.html, https://www.eskitadinda.com/un-icindeki-katki-maddeleri-nelerdir-472-c ‘ten alınmıştır.
- https://atamankimya.com/sayfalar.asp?LanguageID=1&cid=3&id=8&id2=7431
- http://www.plastik-ambalaj.com/tr/plastik-ambalaj-makale/540-koepuek-olusturucular
- http://rustempolat.com/makale-detay/kopukler-ve-sisirme-ajanlari