YENİ NESİL HASTALIKLAR VE SOSYAL MEDYANIN HEKİMLİK PRATİĞİNDE YERİ
Dr. Tuğba Sevinç GAMSIZ
Sosyal medyanın yaşamın her alanını ve toplumun tüm kesimlerini etkisi altına aldığı bir çağda yaşıyor ve hekimlik yapıyoruz. Fenomen doktorlar, tele sağlık hizmetleri, sanal sağlık toplulukları gibi birçoğumuzun tıp fakültesi öğrenciliği yıllarında muhtemelen hiç karşılaşmadığı kavramlar toplumun giderek mobil bir hal alması ile hekimlik pratiğimizde yer almaya başladı. Bunların yanı sıra çağa spesifik bazı hastalıklar da tanımlandı. Öncelikle dijital çağın getirdiği bazı hastalıkların tanımlamalarına, ardından hekim olarak sosyal medyanın hayatımızdaki yerine değinmek istedim.
YENİ NESİL HASTALIKLAR
Whatsappitis (Klavye Hastalığı)
Aynı hareketlerin sık tekrarlanması sonucu el ve kollardaki yumuşak dokuların zedelenmesiyle kan akışında bozulma ve ağrıya duyarlılık meydana gelebilir. Tanı kriterleri şöyledir:
Bilateral baş parmak ağrısına ek olarak şu kriterlerden en az ikisi gerekmektedir:
- Whatsapp ve benzeri uygulamalardan kullanıyor olmak
- Whatsapp ve benzeri uygulamalarda en az on gruba dahil edilmiş olmak
- Günde ortalama 1 saat akıllı cep telefonu veya tablet cihazlar ile mesajlaşmak
- En az 48 saat mesajlaşma olmadığında baş parmaklardaki ağrının kaybolması
Hikikomori Fenomeni
Hikikomori, Japonca’da toplumdan elini ayağını çekmek anlamına gelmektedir. Bu hastalıkta da kişiler birden eve kapanır ve yakın çevresi ile bile iletişimi koparırken sanal alemde iletişim bağımlılığı gelişir. Bu şekilde hayattaki tüm sorumluluklarını erteler ve fizyolojik ihtiyaçlarını bile bilgisayar başında karşılamaya başlarlar. (3)
Siberkondria
İnternette hastalıklarla ilgili aramalar yaparak kendi kendine teşhis koyma ve tedavi etme çabası olarak tanımlanabilir.
FOMO (Fear of Missing Out)
Sosyal medyaya erişilemediğinde orada olup bitenleri kaçırma korkusu ile gerginliğe yol açan psikiyatrik bir tablodur.
Nomofobi
Telefonsuzluk fobisi (Nomofobi ismi, ‘No Mobile Phone Phobia’ dan gelmektedir.) telefonu yanındayken bile onu sürekli kontrol etme ihtiyacı duyma, telefondan uzak kalmanın fiziksel ve psikolojik tepkilerle sonuçlanması ile prezente olmaktadır.
Fobo (Fear of Being Offline)
Çevrimdışı olma korkusu nedeni ile kablosuz internet olmayan yerlerden kaçınmaya varan bir tablodur.
Selfitis
Amerikan Psikiyatri Akademisi tarafından hastalık kabul edilen selfitis, çok fazla özçekim yapmak ve sosyal medyada paylaşmak ile karakterize obsesif kompulsif bozukluktur. Günde en az 3 selfie çekip yayınlamamak borderline selfitis, günde en az 3 selfie çekip yayınlamak akut selfitis, sosyal medyada günde en az 6 selfie yayınlamak ise kronik selfitis olarak sınıflanmıştır.
Playstation Palmar Hidradenitis
Uzun saatler boyunca playstation ile oynamaya bağlı avuç içlerinde hassas eritemli sert papüller ve nodüller şeklinde ortaya çıkan hastalığın histopatolojik incelemesinde enfeksiyöz ajan olmaksızın ekrin ter bezlerinin nötrofilik infiltrasyonu gösterilmiştir. On gün oyun oynanmadığında tam iyileşme sağlanabilmektedir. (1)
Playstation başparmağı
İlk olarak 2004 yılında olgu sunumu olarak Lancet’te yayınlanan playstation başparmağı playstation konsolu çok fazla kullanılırken meydana gelen rekürren basınçla başparmakların lateral yüzlerinde likenifiye hiperkeratotik papüller oluşması şeklinde tanımlanıyor. (1)
Playstation dudağı
Playstation oynarken strese bağlı alt dudağın ısırılarak ülserleşme ve kanamasına ilk olarak 2000 yılında Inglis et al. tarafından playstation dudağı adı verilmiştir. (1)
SOSYAL MEDYANIN HEKİMLİK PRATİĞİNDE YERİ
Sosyal medya 2004 yılında hayatımıza girdiğinden beri, bu teknolojinin sağlığa dair kullanım oranı her geçen gün artmaya devam etti. Artık sağlık profesyonellerinden direkt bilgi alabildikçe daha bilinçli olan hasta popülasyonları ile karşılaşmaktayız. Ancak sosyal medya toplum sağlığı için her zaman faydalı olmadı. Bunun üzücü bir örneği twitter adlı sosyal medya platformunda bir kullanıcı tarafından Nijerya halkına Ebola’yı yenmek için bol miktarda tuzlu su içilmesi önerildiğinde yaşandı; bu yanlış haberin yayılması ve yazılanın uygulanması neticesinde 20’nin üzerinde hastane başvurusu ve 2 ölüm meydana geldi. (4)
Sonraki yıllarda European Urology’de yer alan bir makalede New York Üniversitesi Perlmutter Kanser Merkezi araştırmacıları Youtube üzerinden insanları prostat kanseri hakkında bilgilendirmeye yönelik videoları değerlendirdiler. En sık izlenen 150 video ele alındığında % 77’inin yanlış bilgi içerdiği saptandı (5). Youtube’da şu an 600,000’in üzerinde prostat kanseri hakkında video bulunuyor – yani son on senede 1000 kat artış olduğu anlamına geliyor. Prostat kanserinin dünyadaki en sık kanserlerden biri olduğu göz önüne alındığında, sosyal medya dezenformasyonunun sadece bu teşhis üzerinden bile milyonlarca insanın sağlığı için tehdit oluşturabileceği sonucu ortaya çıkıyor.
Dezenformasyon ile idari ve kurumsal mücadeleler tüm dünyada sürüyor. Örneğin, Hindistan’da hükümet Facebook Messenger chatbox yoluyla (@mygovindia kullanıcı adı ile) vatandaşların sorularını alarak konu ile ilgili doğru kaynaklara yönlendiriyor.
Amerika Cinsel Sağlık Derneği (American Sexual Health Association, ASHA), 2019 yılında cinsel yolla bulaşıcı hastalıklar konusunda yardım almaktan çekinen -özellikle genç yaş grubundaki- insanlara bu hastalıkların taranmasının önemini vurgulayan bir video ile ulaşmak için girişimde bulundu ve videoda ünlü komedyen Whitney Cummings yer aldı. Bu video ilk on haftada 3.6 milyon kişiye ulaştı; kliniklere konu ile ilgili başvuru oranı arttı.
Dünyaca ünlü şov yıldızı Kim Kardashian, 20 Temmuz 2015 tarihinde Instagram hesabından sabah bulantıları için Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (U.S. Food and Drug Administration, FDA) onayı alan Diclegis (doksilamin suksinat ve piridoksin HCl) adlı ilacın reklamını yaptı. Riskler ve kullanımı kısıtlayan durumlar ile ilgili link paylaşılan resim daha sonra FDA’in uyarısı ile silinerek 7 Ağustos 2015 tarihinde yeniden paylaşıldı ve bu durumlar link olarak değil, post açıklamasında yer aldı.
Tıbbi dezenformasyonun yanı sıra sosyal medyada profesyonel olmayan içerikler de zaman zaman çalışma konusu edinildi. 2020 yılında Journal of Vascular Surgery’de ‘Genç vasküler cerrahların sosyal medyada paylaştığı profesyonel olmayan içeriklerin prevalensi’ başlıklı bir çalışma yayınlandı. Çalışmada sağlık çalışanlarının Facebook, Twitter, Instagram hesaplarındaki paylaşımlar politik, dini, sosyal yorumlar; alkol, üniforma, kötü görüntüler gibi içerikler açısından incelenmiş de doktor / doktor dışı gibi eğitim açısından incelenmiş ve cinsiyet gibi kategorilere ayrılarak analiz edilmişti (6). Fakat çalışma seksist bulunarak ‘medbikini’ etiketi ile dünyada birçok hekim tarafından kınanmıştı. Tepkiler sonrasında çalışma yayından kaldırıldı.
Sağlık çalışanlarının gündemde taraf oluşturabilecek içerik oluşturmamaları ve paylaşımlarında daha özenli olması için zaman zaman yaptırımlar da uygulanmaktadır. Ülkemizde birkaç ay önce Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanlığı tarafından “Sosyal Medya Kullanım Yönergesi” ile sosyal medya paylaşımlarının önemine dikkat çekilmiş ve paylaşımlarında dikkatli olmayanlar hakkında idari işlem başlatılacağı bildirilmişti. (7)
Özetle, sağlık çalışanları olarak alıştığımız tablolardan farklı şekilde prezente olabilen ve polikliniklerimize başvuru sayılarında artacağı beklenilen yeni nesil hastalıkları akılda tutmalı ve internetten edindiği bilgileri bizlerle paylaşan hastalarımızla rekabet etmek ya da onlara kızmak yerine sağlıklı bir iletişim içinde kalıp onların sorularını sabırla cevaplamalıyız diye düşünüyorum. Sosyal ağlar hastalarımızın olduğu kadar bizlerin de erişimine açık; hekim-hasta etkileşimini geliştirerek hastalarımızı motive edebilir, farkındalıklarını artırabilir, güncel bilimsel gelişmeleri aktarabilir ve hastalarımızın sorularını yanıtlayabiliriz.
Anahtar kelimeler: facebook, twitter, instagram, sosyal medya, playstation, dijital, hastalık, tele tıp, selfitis, whatsapp, medbikini
KAYNAKLAR
1.Georgia Kyriakou, Apostolos Glentis. Skin in the game: Video-game–related cutaneous pathologies in adolescents. International Journal of Pediatrics and Adolescent Medicine.
2019 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352646719301541
- Ines M Fernandez-Guerrero. WhatsAppitis. The Lancet. Mart 2014; Vol 383, Issue 9922, p1040. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(14)60519-5/fulltext
- Takahiro A Kato et al. Are Japan’s hikikomori and depression in young people spreading abroad? The Lancet. Eylül 2011, Vol 378, Isuue 9796, p1070. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(11)61475-X/fulltext
- ABC News 30 Eylül 2014 Liz Neporent’in haberi https://abcnews.go.com/Health/nigerian-ebola-hoax-results-deaths/story?id=25842191
- Stacy Loeb et al. Dissemination of Misinformative and Biased Information about Prostate Cancer on Youtube. European Urology. Nisan 2019; Vol 75, Issue 4, p564-567. https://www.europeanurology.com/article/S0302-2838(18)30854-6/fulltext
- Scott Hardouin et al. Prevalence of unprofessional social media content among young vascular sourgeons. J Vasc Surg. 2020 Aug;72 (2) : 667-671. https://www.jvascsurg.org/article/S0741-5214(19)32587-X/pdf
- Özgür Manşet 29.09.2020 tarihli “AÜ Tıp Fakültesi’nden sağlık çalışanlarına sosyal medya yasağı” başlıklı haber https://ozgurmanset.net/au-tip-fakultesinden-saglik-calisanlarina-sosyal-medya-yasagi/