DEDEKTİF BÖCEKLER İLE CİNAYET SAATİ: ADLİ ENTOMOLOJİ

Gökçe Uysal, Afyonkocatepe Üniversitesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü 2. Sınıf Öğrencisi

Böceklerin adli amaç için kullanımı olan adli entomoloji olay yeri incelemelerinde oldukça artan bir öneme sahiptir.¹ Adli entomoloji bazı böceklerin hayat döngülerinden yararlanarak ölüm sonrası zamanı doğru şekilde tahmin eden bilim dalıdır. Ölüm gerçekleştikten sonra böcekler cesede gelir ve yumurtalarını bırakırlar. 

Ölümden sonra insan cesedi ve onda beslenen böcekler fiziksel delildir. Adli bilimlerde böcek verilerinin temel kullanımı cesette ölüm zamanının, ölüm şeklinin, ölüm yerinin, ölüm nedeninin tespitidir.² 

Böceklerin Yaşam Döngüleri

Her türlü besinle beslenebilen, üç çift bacağı, iki çift kanadı olan soğukkanlı canlılara böcek denir. Dünyadaki canlıların %60’ı böcektir. 1,5 milyon böcek türünden yaklaşık 400 tür adli entomolojide kullanılmaktadır. Ülkemizde ceset üzerinde sıklıkla görülen calliphora vamitoria; kırsalda, calliphora vicina; şehir içinde, chrysomya albiceps; sıcak yerlerde yerleşim gösterir.

Böcekler metamorfoz tipine göre üçe ayrılırlar. Bunlar; ametabol (az metamorfoz), hemimetabol (basit metamorfoz), holometabol (tam metamorfoz) başkalaşımdır. Böceklerin birçoğu tam başkalaşım (holometabol) gösterirler. Tam başkalaşım yumurta, larva, pupa ve yetişkin olmak üzere 4 belirgin evreden geçmektedir. Adli entomolojide sadece holometabol metamorfoz (tam başkalaşım) gösteren ve larva döneminde etle beslenebilen türler kullanılmaktadır. Ölüm olaylarında zaman tahmin süresinin yaklaşık %50’si yumurta ve larvalardan diğer %50’si ise pupa dönemi üzerinden hesaplanır. 

Cesedin Bozulma Evreleri

Başlangıç, şişme, aktif çürüme ileri çürüme ve kuruma olarak 5 evreden oluşur. Başlangıç evresi, ölümden sonraki ilk gündür. Bu dönemde calliphoridae sarcophagidae ve muscidae familyalarından sinekler ile zar kanatlılar takımından böcekler gelir. Şişme evresi, ölümden sonraki 2-6 gündür. Bu dönemde calliphoridae familyasından sinekler görülür. Aktif çürüme evresi, ölümden sonraki 7-12 gündür. Cesette bu dönemde calliphoridae ve muscidae familyasından sinekler ve kınkanatlılar takımından leşçil böcekler görülür. İleri çürüme evresi, ölümden sonraki 13-51 gündür. Bu dönemde yalnızca kın kanatlılar takımından leşçil böcekler görülür. Kuruma evresi, ölümden sonraki 52-207 gündür. Yalnızca kemik, saç ve kurumuş deri kalıntıları bulunur. Bu dönemde zar kanatlılar takımından arılar ve dermestidae familyasından kın kanatlı böcekler görülür.³ 

Böcekler Neleri Keşfeder?

Bir ceset üzerinde çürüme evrelerine göre farklı böcek grupları beslenir. 5 dakika içerisinde böcek gelir ve 30 dakika sonra yumurta bırakır. Bıraktıktan sonra biyolojik saat başlar. Önce sinekler, sonra kınkanatlılar gelir. Yumurtalar ağız, burun, kulak, göz, anal bölge ve genital bölgeye bırakılır. Yumurtadan çıkan sinek larvaları vücut içine girer. Bu sayede entomolojik deliller kaza, şüpheli veya doğal ölüm olaylarında tanıkların ifadelerinin teyit edilmesinde, kurban ve şüphelinin ortaya çıkmasında yardımcı olur.^4,2 Entomolojik kanıtlar, tecavüz ve kötüye kullanım olaylarında da adli tıbba yardımcı olur. Bu amaçla dışkı ve idrarla lekelenmiş çarşaflar, giysiler araştırılabilir.⁵ 

Çocuk ve yaşlı bireylerin ne kadar süredir ihmal ve istismar edildiğine dair önemli ipucu verir.^6,2 Cinsel saldırı varsa sinekler yumurtalarını genital veya anal bölgeye bırakabilir. Sinekler ve böcekler çocuk veya yaşlının elbise ve derisi üzerine yumurtlar. Eğer fark edilmezlerse yaralarda ve kötü hijyeni olan dokularda beslenmeye başlarlar, gelişir ve enfeksiyon oluştururlar. Larvalar analiz edilip kişinin ölümünde ihmalin olup olmadığı ortaya konur.^7,2 

Entomolojik kanıtlar, cesedin bulunduğu alanı da belirler. Kırsal veya şehir, kapalı veya açık, deniz veya kara, güneşli veya gölgeli alanda olup olmadığını belirler. Kişinin uyuşturucu alıp almadığını, zehirlenip zehirlenmediğini de ortaya çıkarır.

Adli Entomolojide İlgi Çekici Bir Hikaye

Washington yakınlarında, bir ağustos sabahı yarı çıplak bir genç kadın cesedi bulunur. Boynunda ve göğsünde çok sayıda yara ve yaraları etrafında da erişkin uçan sinek yumurtaları bulunur. Yumurtaların diseksiyonunda embriyolojik gelişime rastlanmaz. Embriyolojik gelişimin olmaması da olayın sekiz saatten önce olduğunu gösterir.^8,5

Kaynakça:

1. Kökdener, M. (2016). Adli bilimlerde entomolojinin uygulanması. Türkiye Entomoloji Bülteni, 6 (3), 269-275. DOI: 10.16969/teb.90382
2. Kökdener, M, Karapazarlıoğlu, E. (2013). Adli Entomoloji. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3 (2), 24-28. Https’den alındı:
3. 17 Şubat 2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Adli_entomoloji#:~:text=Adli%20entomoloji%20veya%20adli%20b%C3%B6cek,olarak%20tahmin%20etmeye%20%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fan%20bir adresinden alındı.
4. HANCI, H. ADLİ ENTOMOLOJİ.

Resim-1: 17 Şubat 2021 tarihinde https://onedio.com/haber/cinayet-saatini-bocekleri-kullanarak-bilimsel-olarak-cozme-sanati-entomoloji-750691 adresinden alındı.

Resim-2: 17 Şubat 2021 tarihinde https://entomologytoday.org/2020/06/05/advanced-mass-spectrometry-method-could-give-forensic-entomologists-faster-fly-ids/calliphora-vicina/ adresinden alındı.

Resim-3: 17 Şubat 2021 tarihinde https://www.greelane.com/tr/bilim-teknoloji-matematik/hayvanlar-ve-do%C4%9Fa/types-of-insect-metamorphosis-1968347#:~:text=B%C3%B6ceklerin%20%C3%A7o%C4%9Fu%20%2C%20%C3%B6m%C3%BCr%20boyu%20tam,%C5%9Fekilde%20farkl%C4%B1%20bir%20g%C3%B6r%C3%BCn%C3%BCmle%20i%C5%9Faretlenmi%C5%9Ftir.&text=Larva%20dokular%C4%B1%20ve%20organlar%C4%B1%20tamamen%20par%C3%A7alan%C4%B1r%2C%20ard%C4%B1ndan%20yeti%C5%9Fkin%20formunda%20yeniden%20d%C3%BCzenlenir. adresinden alındı.