BEYİN FİZYOLOJİSİ VE BELLEK
Ruveyda HEKİMOĞLU
Giriş
İnsan beyninde 100 milyarın üstünde sinir hücresi ve bir o kadar destek hücreleri bulunur. Sinir hücrelerinin (nöronların) oluşturduğu ağ örüntü sayısı ne kadar fazla olursa, bilgi işleme süreci o kadar güçlü olur. Her nöronun dentrit adı verilen çok sayıda kısa ve akson adı verilen bir tane uzun uzantısı vardır. Akson uçları ile başka nöronların dentritleri veya gövdeleri arasındaki bağlantıya sinaps adı verilir. Sinir sistemindeki bütün etkinlikler ve bellek, nöronlarda doğan elektrik akımıyla ilgilidir. Nöronlar arasında bilgi, elektrik akımı olarak dolaşır. Bellek beyin kabuğunun (gri cevher) bir elemanıdır. Yapılan bilimsel çalışmalarda yer alan yeni gelişmelere karşın, belleğin işlevsel biçimi, unutma, anlama, hatırlama ve kaydetme gibi birçok yönü tam aydınlatılamamıştır. Hippokampus, derin temporal ve limbik alanlar beynin belleğe ait temel bölümleridir. Bununla birlikte bellek fonksiyonu beynin diğer pek çok kısmıyla yoğun nörokimyasal ve elektrofizyolojik etkileşim sonucunda sağlanır. Belleği, kabaca ve anlaşılma kolaylığı olması yönünde şimdilik kısa ve uzun süreli bellek olarak ikiye; uzun süreli belleği de, bilinçli ve bilinçsiz (örtülü) olarak tekrar ikiye ayırabiliriz. Kısa süreli belleğin bilgileri depolama süresi milisaniye ile ölçülürken uzun süreli bellekte anıların kalış süresi sonsuzdur.
Bellek
- Çok kısa süreli bellek (<1 san) duyusal sinyalleri saklamaya yarar. Bu bilginin az bir kısmı primer belleğe geçer ve burada kabaca 7 bit /(7+-2 birim) bilgiyi birkaç saniye depolayabilir. Bu bilgi genellikle kelimeye çevrilmiştir. Primer bellek kısa süreli bellek olarak da adlandırılmaktadır. Kısa süreli bellekteki bilgiler kodlanarak uzun süreli belleğe gönderilirler.
- Sekonder bellek (uzun süreli bellek) kısa süreli bellekteki bilgilerin sık sık tekrarlanması sonunda meydana gelen uzun süreli depolamadır. Buna konsolidasyon adı da verilir. Sekonder bellekten geri çağırma genellikle daha yavaştır.
- Tersiyer bellek çok iyi derecede sindirilmiş bilgileri saklayabilir. Bunlar yaşam boyunca her zaman kolaylıkla geri çağrılabilir.
Primer (kısa süreli) bellek, ilgili nöron gruplarındaki uyarı devreleri ile ilişkilidir. Uzun süreli bellek ise başlıca biyokimyasal mekanizmalara (protein sentezi) bağlıdır. Bilginin uzun süreli saklanması, geçici bellekten kalıcı belleğe dönüştürülmesi işlemine konsolidasyon denmektedir. Bellek kayıtları bir kez oluşup hep aynı kalan yapılar değildir ve sürekli yeni kayıtlar ile birlikte tekrar tekrar organize olurlar.
Kaynakça
- Korkmaz Özgen,(2007) Beyin,Bellek ve Öğrenme, Kartamonu Eğitim Dergisi, Mart
- Müftüoğlu, O. (2003) Yaşasın Hayat Viva la Vita!, Doğan Kitap, 16. Baskı(ss:264-266)
- SILBERNAGL, S., Despopoulos, A., (1997), Çev: Yener, B., Aydın, Z., Alican, İ., Renkli Fizyoloji Atlası, Nobel Tıp Kitabevleri Yay., İstanbul (272-296)
- ASLAN, S., (2000) Belleğin Elektriği, Bilim Teknik, Temmuz
- BACANLI, H., (2001), Gelişim ve Öğrenme, Nobel Yay, Ankara, (184-187)